تاريخچه كشت قارچ خوراكي

     پرورش برخي از گونه هاي قارچ هاي خوراكي در چين و ژاپن حدود 900 سال قبل از ميلاد بر روي چوب درختان جنگلي آغاز گرديد . پرورش قارچ خوراكي دكمه اي را بايد مديون فرانسويان باشيم ، اولين اطلاعات در مورد كشت قارچ خوراكي به حدود قرن هفدهم در فرانسه باز مي گردد . در اين زمان قارچ خوراكي در اطراف شهر پاريس در معادني كه از آنها سنگ گچ براي ساختمان سازي استخراج مي شد كشت گرديد . دما و رطوبت مناسب محيط ايجاد شده ( غار) در اين معادن با بستري تهيه شده از پهن اسب شرايط محيطي مناسب را براي پرورش مهيا نمود.                                                                                                                                       

انقلاب در توليدو پرورش قارچ خوراكي بصورت انبوه بعد از جنگ دوم جهاني آغاز شد كه اروپا با كمبود مواد غذائي مواجه گرديده بود ، در اين زمان ارزش غذايي قارچ هاي خوراكي نيز مورد توجه واقع شد ، با كشت  انبوه قارچ در كشورهاي نظير فرانسه ، انگليس ، بلژيك و هلند بخشي از غذاي مردم جنگ زده اين قاره تأمين گرديد .             

درحال حاضر در اغلب كشورهاي جهان ( 57كشور طبق آمار سال 2002 ميلادي فائو ) انواع قارچ هاي خوراكي توليد و مصرف مي شود و در حال حاضر توليد آن از مرز 3 ميليون تن در سال گذشته است .                           

كشت قارچ خوراكي در ايران                                                                                                                   

اولين بار مرحوم احيايي (حدود 46 سال قبل ) به روش فرانسويان در منطقه قلهك دره ، كشت قارچ در غار( به ظرفيت 10 تن در سال) آغاز ودر دهه 50 آقاي مهندس پيرايش پرورش قارچ را در سالنهاي مجهز تر و با امكانات محدود آن موقع آغاز نمود . ( 50 تن در سال )                                                                                                 

اولين مجتمع توليد بذر و كمپوست و پرورش قارچ به صورت مكانيزه و با هدف توليد انبوه از سال 1364 توسط شركت كشت وصنعت ملارد آغاز و امروزه توليد اين مزرعه پرورش قارچ از مرز 2500تن در سال گذشته است .     

طبق آمار فائو در سال 2002 كشور جمهوري اسلامي ايران با 10 هزار تن توليد در بيــن 57 كشور توليـد كننــده ( قابل توجه ) در رديف 22 قرار گرفته است (قارچ ملارد به تنهايي مقام 35 را در بين 57 كشور جهان دارا است ) توضيح اينكه كشور چين با 968/244/1 تن در سال 2002 اولين و استونيا با 5 تن توليد در سال در رديف 57 مي باشد . ( سرانه مصرف قارچ در كشورهاي اروپايي و آمريكا و برخي كشورهاي آسيايي حدود 4 كيلو گرم ور در كشور ما حدود 270 گرم مي باشد .)                                                                                                        

آشنايي بيشتر با شركت كشت و صنعت ملارد                                                                                          

الف ـ تأسيس ، سرمايه ، آخرين پروانه هاي صادره از سوي وزارت جهاد كشاورزي                                         

1ـ شركت ملارد ( سهامي خاص ) در تاريخ 8/4/1364 تحت شماره 56641  در ثبت شركتها( تهران ) به ثبت رسيد .                                                                                                                                

2ـ سرمايه فعلي شركت ملارد بالغ بر دو ميليارد و چهارصد ميليون ريال و منقسم به 000/480 سهم 000/5 ريالي .

3ـ آخرين پروانه ها :                                                                                                                   

    1/3 ـ پروانه شماره 44573 / 171 مورخ 3/8/82 براي توليد 000/20 تن كمپوست فاز 2 در سال .               

    2/3 ـ پروانه شماره 44571/171 مورخ 3/8/82 براي توليد 000/2 تن قارچ خوراكي ، 65 تن كنسرو قارچ و 180 تن بذردر سال .                                                                                                              

  3/3 ـ داراي كد بهداشتي 013/21 / س مورخ 27/3/1384 .                                                               

با گسترش روز افزون واحد هاي توليد قارچ و تخصصي شدن اين صنعت ضرورت تفكيك رشته هاي مختلف توليد قارچ در جهت اعتلاء و رونق اين صنعت در جهان و كشورمان از اهميت ويژه اي برخوردار گرديده است ، به همين منظور شركت كشت و صنعت ملارد در راستاي اين مهم موفق گرديد از اواخر سال 79 لغايت بهمن 80 طرح فاز 2 كمپوستينگ را با استفاده از دانش فني كشورهاي صاحب نام در صنعت قارچ و بهره گيري از كارشناسان داخلي و مشاركت با بانك كشاورزي شعبه مركزي اجراء و توليد خود را از حدود 000/100 /1 كيلو گرم در سنوات قبل حدود 000/400/2 كيلو گرم در سال 83 برساند .                                                                                        

مراحل توليد :                                                                                                                                          

مقدمه

قارچ ها بر خلاف ديگر گياهان فاقد گل و دانه هستند و به جاي دانه يا به اصطلاح بذر ، هاگ يا اسپور توليد مي كنند . بنابراين قارچ ها در زمره گياهان توليد كننده هاگ يا اسپور محسوب شده در شاخه اي به نام ريسه داران و توليد كنندگان اسپور قرار مي گيرند .                                                                                               

اختلاف قارچ ها با ديگر گياهان عدم وجود سبزينه يا كلروفيل در سلول آنها است. در نتيجه قارچها بر خلاف ديگر گياهان قادر به توليد مواد آلي مورد نياز خود نبوده و از مواد آلي در محيط استفاده مي كنند .بنابر اين توليد كمپوست ( يا توليد مواد آلي و غذايي مورد نياز قارچ خوراكي ) از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد.                 

توليد كمپوست در دو دهه گذشته از شيوه قديمي و سنتي با استفاده از تكنولوژي و ماشين آلات مدرن خارج شده كه نتيجه آن عرضه كمپوست با كيفيت بالا و افزايش راندمان توليد قارچ گرديده است .                                 

تهيه كمپوست به دو مرحله ( يا فاز ) تقسيم مي گردد :

الف ـ فاز I ـ ميسيليوم قارچ خوراكي براي رشد خود به عناصري نياز دارد كه از محيط پيرامون خود دريافت مي كند. سرعت رشد مسيليوم قارچ به ميزان و نسبت مواد ، به ويژه نسبت N /C ، PH ، محيط و ساير عناصر بستگي دارد .                                                                                                                                         

يك كمپوست مناسب بايد بتواند احتياجات غذائي قارچ را به طور كامل تامين نمايد ، كلش گندم وكود مرغي از دو نهاده مهم توليد كمپوست در كشور ما به شمار مي رود . كلش گندم علاوه بر اينكه مهمترين منبع كربني موجود در كمپوست بوده ، ظرفيت نگهداري آن و همچنين بافت مناسبي را در كمپوست ايجاد نموده و عبور هوا و تبادلات گازي را ميسر مي سازد .كود مرغي مه تامين كننده منبع نيتروژني است يكي ديگر از مهمترين نهاده هاي توليد كمپوست محسوب مي شود . براي اينكه مواد مذكور مورد استفاده قرار گيـرند لازم است تحت عمل ميكرو ارگانيسم ها تجزيه و به مواد ساده تر تبديل شوند و به همين دليل مخلوط كردن ، مرطوب كردن و به هم زدن در اين فاز از اهميت ويژه اي برخوردار است .                                                                                                      

بنابر اين استفاده از ماشين آلات مدرن به منظور يكنواخت كردن حرارت ، رطوبت و هموژنيزه كردن كمپوست در طول مدت تجـزيه مواد براي توليد كمپوست استاندارد اجتناب ناپذير ميباشد .                                              سنگ گچ(سولفات كليسم ) به منظور جلوگيري از گريسي شدن كمپوست و  متعادل كردن  PH آن مورد استفاده قرار مي گيرد ، از مخلوط كردن 1000 كيلو گرم كلش گندم ، 800 كيلو گرم كود مرغي و 100 كيلو گرم سنگ گچ  و اضافه كردن  5000 ليتر آب در دوره توليد ، 3000 كيلوگرم كمپوست با رطوبتي حدود 72% توليد مي گردد ، طول اين دوره 18 روز است .                                                                                                                

فاز II ـ كمپوست( مراحل پاستوريزه و كانديشنينگ)

كمپوست آماده در فاز I آمادگي لازم جهت كشت بذر قارچ را نداشته و لازم است طي عملياتي كه به آن پاستوريزه و كانديشنينگ مي گويند قرار گيرد .

پاستوريزه كردن كمپوست

پس از پركردن و يكنواخت كردن درجه حرارت كمپوست در تونل ، عمليات پاستوريزه كردن فراهم مي گردد . هدف از پاستوريزه كمپوست ( كه دماي 60ـ58 درجه سانتيگراد به مدت 8 تا 12 ساعت به طول مي انجامد) عاري شدن آن از هرگونه عوامل بيماري زا مي باشد .

كانديشنينگ (يا مشروط كردن)

هدف از اين مرحله انتخابي كردن محيط كمپوست  جهت رشد ميسيليوم قارچ خوراكي مي باشد . اين مرحله ادامه و تكميل فرآيند كمپوست سازي تحت شرايط  كنترل شده مي باشد كه در دماي 52ـ48 درجه سانتيگراد و با تزريق هواي ضروري جهت رشد و گسترش ميكروارگانيسم ها در كمپوست و در نتيجه منجر به تثبيت آمونياك ، در انتهاي  پروسه ( و تامين پروتئين ميكروبي ) براي احتياجات غذائي ميسيليوم قارچ خواهد شد .

طول اين دوره از پر كردن تونل تا تخليه آن 7 روز به طول مي انجامد . در انتهاي اين پروسه در اثر سوخت و ساز بين 25 تا 30 % از وزن كمپوست كاسته خواهد شد .

مراحل توليد :

الف : رشد ميسيليوم در كمپوست

پس از تخليه تونل ، بازاء هر تن كمپوست 10 ليتر بذر به آن اضافه و كيسه يا بلوك حاوي بذر و كمپوست به سالن رويش و يا سالن توليد انتقال مي يابد . با كنترل دماي سالن و كمپوست بين 25ـ23 درجه سانتيگراد و حفظ CO2 محيط به بيش از 5000 p.p.m  و رطوبت 96% زمينه براي رشد ميسيليوم در كمپوست فراهم مي گردد . طول اين دوره 14 روز است .

در فارم هايي كه كيسه ها و يا بلوك هاي حاوي كمپوست و بذر به سالنهاي پرورش قارچ حمل مي شود ، با توجه به سيكل 60 روزه كاشت ، داشت و برداشت تعداد دوره ها به 6 دوره و چنانچه با حذف 14 روز ( رشد ميسيليوم در كمپوست ) از سالن پرورش ، و انتقال آنها در سالنهاي رويش set back room سيكل از 60 روز به 45 روز و تعداد دوره هاي كشت از 6 دوره در سال به 8 دوره در سال افزايش خواهد يا فت .

ب : شرايط رشد در خاك پوششي و هوادهي

پس از خاكدهي ( خاك پيت پاستوريزه شده ) به ضخامت 5ـ4 سانتي متر و با حفظ شرايط محيطي دوره قبلي  ، زمينه براي رشد مسيليوم در خاك پوششي فراهم خواهد شد .

پس از رشد مسيليوم در سطح خاك پوششي و براي تغيير فاز رويشي به زايشي مي يابد هواي سالن پرورش به زير 20 درجه سانتيگراد و كاهش CO2 سالن پرورش به كمتر از  p.p.m  2000 با تزريق هواي تازه به ميزان 150 متر مكعب در ساعت (به ازاي هر تن كمپوست ) كاهش يابد.

از زمان خاكدهي تا هوادهي حدود ده روز پس از گذشت 13ـ10 روز از كاهش هواي سالن پرورش قارچ ( هوادهي ) ميسيليوم قارچ به هم تنيده شده و قارچ ظاهر شده در سطح بستر برداشت مي گردد . ( از زمان خاكدهي تا برداشت جمعاً 23 روز )

ج) برداشت قارچ

اين مرحله 3 هفته به طول مي انجامد . ميزان قارچ برداشت شده از هر تن كمپوست به عواملي از قبيل كيفيت كمپوست ، بذر ، خاك پوششي و تاسيسات و مديريت سالن پرورش ارتباط دارد . مهمترين عامل افزايش راندمان توليد قارچ درواحدهاي  پرورش قارچ كيفيت كمپوست مي باشد. بر اساس آمار سال 1380 انجمن صنفي توليد كنندگان قارچ خوراكي ، راندمان برداشت قارچ در 53 واحد قارچ دكمه اي در شهرستانهاي ايران بين 110 ـ 70 كيلو گرم به ازاي هر تن كمپوست و در 39 واحد قارچ دكمه اي در تهران و محدوده آن بين 130- 110 كيلو گرم به ازاي هر تن كمپوست متغير بوده است . در قارچ ملارد پس از اجراي طرح فاز II كمپوستينگكه با مشاركت بانك كشاورزي صورت گرفته اين راندمان به 160 كيلو در تن كمپوست افزايش يافته است .

اميدواريم با ساخت سالنهاي رويش و استفاده از ماشين آلات كمپوست بلوك اين راندمان را به بيش از 200 كيلو گرم ارتقاء دهيم .

امكانات شركت ملارد :

زمين و ساختمانها و تأسيسات منصوب و ماشين الات ثابت و متحرك شركت در دو واحد مجزا احداث گرديده است ( واحد توليد كمپوست و خاك پوششي در قريه حصار شالپوش و توليد بذر ، قارچ خوراكي و كنسرو آن در سرآسياب ملارد واقع شده است .

بخش اول : توليد كمپوست و خاك پوششي

1ـ زمين به مساحت 000/300 متر مربع قريه حصار شالپوش كاملاَ محصور داراي 11925 متر مربع ساختمانهاي انبار، توليد ، اداري و نگهباني و 5/3 هكتار فضاي سبز ( طبق پايانكار شهرداري ملارد ) به شرح ذيل :

1/1 ـ داراي 30 هزار متر مربع انبارهاي روباز با زير سازي و خيابان كشي آسفالت و مجهز به سيستم اطفاء حريق جهت نگهداري هفت هزار تن كلش گندم و انبار كود مرغي براي نگهداري 5800 تن كود مرغي در سال .

2/1 ـ داراي پيست بتوني فاز يك كمپوست به مساحت 15 هزار متر مربع با شيب بندي و حوضچه هاي مخصوص  جمع آوري شيره مواد و پمپاژ آن به توده هاي مواد

3/1 ـ سوله 6000 متر مربع با ديوارهاي آجري كف بتون آرمه با حوضچه هاي مخصوص جهت عمليات قالب زني مواد اوليه تركيب شده در حال تخمير با يك دستگاه كمپوسترنر هلندي با ظرفيت يكصد تن در ساعت .

4/1 ـ چهار تونل فاز دو جمعاَ به مساحت 1050 متر مربع به ظرفيت 400 تن كمپوست فاز 2 در هفته مجهز به سيستم هوادهي اسپيگوت و كنترل رايانه اي و سوله مخصوص بذر و كيسه زني به مساحت 720 متر مربع مجهز به ماشين آلات پركن انگليسي ، يك دستگاه لودر HL150  آلماني و ايراني ، يك دستگاه باب كت آمريكايي و يك دستگاه ماشين مخصوص بذر و كيسه زني انگليسي به ظرفيت 6 تن در ساعت با سوله 230 متر مربع محل استقرار ديزل ژنراتور برق اضطراري و منابع گازوئيل ، آب تحت فشار و ديگ بخار و ساير تجهيزات  مخصوص تونلها.

5/1 ـ پيست بتوني ويژه شستشوي S.M.C (كمپوست همراه خاك پوششي برگشتي از سالنهاي پرورش ) جهت بره گيري مجدد در پروسه توليد خاك پوششي به صورت تركيبي با خاك پيت خريداري از مناطق مختلف كشور به مساحت 2250 متر مربع و ظرفيت توليد 400 متر مكعب خاك در ماه .

6/1 ـ ساختمان هاي مديريت واحد ، انبارهاي مسقف ، موتورخانه ها ، باسكول ، نگهباني ، اداري و آزمايشگاهي و كارگري و غيره جمعاَ به مساحت 4155 متر مربع .

7/1 ـ فضاي سبز در حدود 3 هكتار مجهز به سيستم آبياري قطره اي و باراني .

8/1 ـ داراي 150 كيلو وات برق شبكه سراسري و 250 كيلو وات برق اضطراري و 2 حلقه چاه عميق  با منبع هوايي

بخش دوم : مجتمع توليد بذر ، قارچ و كنسرو قارچ

1ـ زمين به مساحت 25176 متر مربع در پلاك هاي 905 و 920 الي 923 از 43 اصلي

1/1 ـ داراي برق 450 كيلو وات ( شبكه ) با پست اختصاصي و 450 كيلو وات برق اضطراري و يك حلقه چاه عميق با منابع و تجهيزات و سيستم تحت فشار و ذخيره آب .

2/1 ـ داراي 80 سالن پرورش قارچ با سطح زير كشت حدود 22500 متر مربع مجهز به طبقه بندي ، يونيت هاي سرمايش و گرمايش ، سيستم هاي انتقال آب سرد و گرم و بخار هوا ، ( براي توليد حداقل 2000 تن در سال و حداكثر با تغيير روش كشت به كمپوست بلوك تا 3000 تن در سال ) كليه ساختمانها ، بتون آرمه يا آجر و تير آهن مي باشد .

3/1 ـ داراي سوله توليد كنسرو قارچ با انبارهاي مواد اوليه و محصول نهايي جمعاَ 724 متر مربع با كف سنگ ، ديواره هاي تمام كاشي با سقف ايرانيت و پشم سنگ و از داخل ورق كوبي شده ( ورقها گالوانيزه ) با كليه ماشين آلات ، ديگ هاي شستشو ، ديگ هاي پخت ، منابع دو قلوي خلاء‌خطوط سورت، قوطي شويي، نوار انتقال ، اگزاست و درب بندي هاي نيم و يك كيلويي اتوماتيك و نيمه اتو ماتيك ، اسلايسر هاي هلندي و آلماني و دو باب سردخانه جمعاَ به ظرفيت 10 تن جهت بلنچ توليد شده( نگهداري تا مرحله قوطي پركني ) و مجهز به آزمايشگاه كنترل مواد غذايي براي توليد حداقل 65 تن كنسرو در سال .

4/1 ـ ساختمان آزمايشگاه بذر 650 متر مربع ( طبقه اول ) بتون آرمه ، كف تماماَ سنگ داراي كليه ماشين آلات ثابت و متحرك ( وان هاي شستشو ، ديگ هاي پخت گندم ، شيشه شويي ، اتو كلاو به ظرفيت 1000 كيلو گرم در دو ساعت ، اطاق هاي پاك با دستگاههاي لامين اير ، گرمخانه ها و سردخانه 3 تني براي توليد حداقل 180 تن بذر در سال .

5/1 ـ ساختمان مديريت و اداري به مساحت 609 متر مربع (طبقه دوم) بتون آرمه كف تماماَ سنگ و مهمانسرا

6/1 ـ ساختمان بسته بندي به مساحت حدود 500 متر مربع مجهز به دو سردخانه و سالن بسته بندي  با ماشين آلات مدرن .

7/1 ـ تأسيسات ، اطاقهاي پاستوريزه خاك ، انبار مركزي ، موتورخانه ها ، چوب بري ، نگهباني ها و سرويس هاي بهداشتي .

8/1ـ كليه محوطه هاي بين فازها آسفالت مجهز به سيستم انتقال آب به سپتيك مركزي و حدود 1600 متر مربع فضاي سبز .